در دنیای مدرن، با افزایش تراکم جمعیت در فضاهای بسته همچون برج‌ها، مراکز تجاری و ادارات، موضوع ایمنی در برابر آتش‌سوزی بیش از پیش اهمیت یافته است. یکی از تجهیزات کلیدی در سامانه‌های تهویه و ایمنی حریق، دمپر دود و آتش (Smoke and Fire Damper) است. این تجهیز ساده اما مؤثر، نقشی حیاتی در جلوگیری از گسترش آتش و دود در فضاهای بسته ایفا می‌کند. در این مقاله به بررسی عملکرد، انواع، استانداردها و اهمیت دمپرهای دود و آتش می‌پردازیم.
دمپر دود و آتش چیست؟
دمپر دود و آتش دریچه‌ای مکانیکی است که در مسیر کانال‌های تهویه (HVAC) نصب می‌شود و در صورت بروز آتش‌سوزی، با بسته شدن خودکار یا دستی، مانع گسترش آتش و دود به دیگر بخش‌های ساختمان می‌گردد. این دمپرها با حسگرهای دما یا دود فعال شده و به‌طور خودکار بسته می‌شوند تا از نفوذ آتش و گازهای سمی جلوگیری کنند.
چرا استفاده از دمپر ضروری است؟
در زمان آتش‌سوزی، بیشتر تلفات جانی ناشی از استنشاق دود و گازهای سمی مانند منوکسید کربن است، نه خود آتش. سامانه‌های تهویه، اگر کنترل نشده باشند، می‌توانند به‌مانند بزرگراهی برای گسترش سریع دود و شعله عمل کنند. دمپرها با مسدود کردن این مسیرها، زمان ارزشمندی را برای تخلیه اضطراری و عملیات اطفاء حریق فراهم می‌کنند.
تفاوت دمپر آتش و دمپر دود
گرچه این دو اغلب با هم ترکیب شده و در قالب یک تجهیز واحد نصب می‌شوند، اما تفاوت‌هایی دارند:
- دمپر آتش (Fire Damper): هدف اصلی آن جلوگیری از گسترش شعله‌های آتش است. این نوع معمولاً با بالا رفتن دما (مثلاً به ۷۲ درجه سانتی‌گراد) فعال شده و بسته می‌شود.
- دمپر دود (Smoke Damper): برای کنترل حرکت دود در داخل کانال‌ها طراحی شده است و معمولاً با حسگرهای دود یا سیستم اعلام حریق هماهنگ است.
- دمپر ترکیبی (Smoke and Fire Damper): هم زمان مانع عبور آتش و دود می‌شود و معمولاً در پروژه‌های بزرگ و حساس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع دمپر از نظر عملکرد
۱. دمپر مکانیکی: با فیوز حرارتی یا فنر بسته می‌شود.
۲. دمپر موتوری: با استفاده از موتور الکتریکی و سیگنال‌های الکترونیکی کنترل می‌شود.
۳. دمپر خودکار با عملکرد مجدد (Resettable): پس از فعال شدن، قابلیت بازگشت به حالت اولیه دارد و نیاز به تعویض کامل ندارد.
محل نصب دمپر
دمپرهای دود و آتش معمولاً در محل اتصال کانال به دیوارهای مقاوم در برابر حریق یا جداکننده‌های آتش نصب می‌شوند. این مکان‌ها عبارتند از:
- محل عبور کانال از دیوار یا سقف
- بین نواحی مختلف حریق (Fire Zone)
- ورودی و خروجی دستگاه‌های تهویه
استانداردهای بین‌المللی مرتبط
برای اطمینان از کارایی دمپرها، استانداردهای معتبری تدوین شده‌اند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- UL 555: استاندارد ایمنی دمپرهای مقاوم در برابر آتش
- UL 555S: مربوط به دمپرهای دود
- NFPA 90A و NFPA 105: استانداردهای طراحی سیستم تهویه در ساختمان‌های مقاوم در برابر حریق
- EN 1366: استاندارد اروپایی برای تست دمپرهای مقاوم در برابر حریق
مواد سازنده
دمپرهای دود و آتش معمولاً از فلزاتی مانند گالوانیزه، استیل ضد زنگ یا آلومینیوم ساخته می‌شوند. تیغه‌های داخلی آن‌ها طوری طراحی می‌شوند که در برابر حرارت شدید تاب برنداشته و ساختار خود را حفظ کنند.
مزایای استفاده از دمپر دود و آتش
- جلوگیری از گسترش آتش به طبقات و فضاهای مجاور
- افزایش ایمنی جانی ساکنین
- کمک به کارایی سیستم اعلام و اطفاء حریق
- الزامی بودن آن‌ها در دریافت تأییدیه‌های ایمنی ساختمان
نکات مهم در نصب و نگهداری
- دمپر باید در محل درست، مطابق نقشه تأییدشده نصب شود.
- تست دوره‌ای دمپرها (معمولاً سالیانه) الزامی است.
- نگهداری منظم و تمیز نگه‌داشتن تیغه‌ها و مکانیزم عملکردی اهمیت زیادی دارد.
- در صورت خرابی فیوز یا موتور، قطعه باید فوراً تعویض شود.
نتیجه‌گیری
دمپر دود و آتش یکی از اجزای بسیار مهم سیستم‌های ایمنی ساختمان است که عملکرد صحیح آن می‌تواند از بروز فاجعه‌های انسانی و مالی جلوگیری کند. با توجه به الزامات روزافزون برای ارتقاء ایمنی در پروژه‌های عمرانی، استفاده از این تجهیزات نه تنها توصیه می‌شود، بلکه در بسیاری از کشورها الزامی است. انتخاب درست، نصب اصولی و نگهداری منظم دمپرها، تضمین‌کننده ایمنی پایدار در برابر حریق خواهد بود.
- ۱ بازديد
- ۰ ۰
- ۰ نظر